Wojna Zimowa 2.0? – Zagrożenia i szanse wynikające z wstąpienia Szwecji i Finlandii do NATO

ine.org.pl 6 miesięcy temu

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna (6)

Kluczowe informacje:

– Po rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę 24.02.2022 kraje skandynawskie nie będące członkami NATO poczuły się zagrożone możliwą rosyjską agresją.

– Szwecja i Finlandia przed 24.02.2022 z dumą podkreślały swoją neutralność. Dla Finlandii był to element politycznego realizmu celem utrzymania dobrych relacji z Rosją.

– Finlandia i Szwecja złożyły jednocześnie wnioski o akces do NATO 18 maja 2022 roku. Finlandia stała się 31 krajem sojuszu 4 kwietnia 2023 roku, a Szwecja 32 krajem sojuszu stała się 7 marca 2024 roku.

– Akces do NATO całkowicie zmienia obecną doktrynę bezpieczeństwa Finlandii. Do tej pory kraj ten opierał swoją nienaruszalność granic na neutralności. Osiągano to poprzez rozwój współpracy z również neutralną Szwecją.

– Szwedzki przemysł zbrojeniowy wytwarza bardzo skuteczne i cenione wśród odbiorców na świecie, środki przeciwpancerne.

– W Finlandii i Szwecji obowiązuje obowiązkowy pobór do wojska, Szwecja wprowadziła ten system stosunkowo niedawno – w 2018 roku. W Finlandii istnieje on od odzyskania przez ten kraj niepodległości w 1917 roku i cieszy się dużym poparciem społecznym.

– Dzięki akcesji Finlandii i Szwecji do sojuszu, morze bałtyckie stało się geograficznie wewnętrznym akwenem NATO. Strategiczną rolę pełni też wyspa Gotlandia, która może się stać przedłużeniem linii zaopatrzenia zmierzających do państw Bałtyckich w razie zamknięcia przesmyku Suwalskiego.

Droga Finlandii i Szwecji do NATO

Neutralność Szwecji sięga czasów kongresu Wiedeńskiego i Napoleona, kiedy królem Karolem XIV Janem został Jean Baptiste Bernadotte – były marszałek Napoleona. Dzięki polityce neutralności Szwecji udało się uniknąć horroru I i II wojny światowej.

Po rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę 24.02.2022 kraje skandynawskie nie będące członkami NATO poczuły się zagrożone możliwą rosyjską agresją. Historia pokazuje iż niebezpodstawnie. Paulina Neuding, dziennikarka „Svenska Dagbladet” zauważyła iż pierwszym wnioskiem, który Szwedzi wyciągnęli po inwazji, jest przekonanie iż status sojusznika NATO nie chroni przed inwazją Moskwy, a jedynie zapis artykułu 5 Paktu Północnoatlantyckiego jest w stanie zapewnić większe gwarancje bezpieczeństwa. [1] W styczniu 2022 roku jedynie 34% Szwedów popierało akces ich kraju do Sojuszu, jednak w kwietniu było to już 47%.

Finlandia już raz padła ofiarą agresji sąsiada ze wschodu, było to w 1939 roku, w konflikcie zwanym później wojną zimową. Sowieci wystosowali takie samo ultimatum wobec Finlandii, co do wcześniej zaanektowanych państw Bałtyckich – podpisanie zgody na wejście wojsk armii czerwonej. Wobec Finlandii zażądano też przesunięcia granicy Fińsko-Radzieckiej o 25km na północny zachód oraz o wydzierżawienie półwyspu Hanko na 30 lat i udzielenie zgody na wybudowanie tam bazy wojskowej. Finlandia kategorycznie odmówiła, więc Związek Radziecki poprzez ustawioną prowokację znalazł sposób na uzasadnienie swojej interwencji wojskowej. 30 listopada 1939 roku dokonano inwazji. Już 1 grudnia utworzono marionetkową Fińską Republikę Demokratyczną na zajętych terytoriach. Stalin nie spodziewał się znacznego oporu ze strony niewielkiej armii Fińskiej, jednak dzięki znajomości terenu, mobilności wojsk np. oddziałów poruszających się na nartach, taktyki „motti” polegającej na izolowaniu poszczególnych mniejszych oddziałów sowieckich i ich eliminowanie, udawało się zadać wysokie straty Armii Czerwonej. Sowieci cierpieli na chroniczny brak zaopatrzenia, m.in. w odzież konieczną do walki w zimowym klimacie. Zagony pancerne Armii Czerwonej nie były tak efektywne jak zakładano, ze względu na teren i Finowie niszczyli bądź przejmowali pojazdy używając improwizowanych materiałów np. koktajli mołotowa (które użyto wtedy po raz pierwszy). Niemniej jednak dzięki ogromnym zasobom, Sowietom udawało się przesuwać linie frontu.

Warto dodać, iż Europa zachodnia wspierała wtedy Finlandię materiałowo przekazując sprzęt wojskowy. Do głównych darczyńców należała Francja, Wielka Brytania i Włochy które były oburzone bezpodstawną agresją ZSRR na neutralny kraj. Naczelne dowództwo Francuskie szykowało choćby plany wysłania korpusu ekspedycyjnego, ale plan nie został zrealizowany z powodu przygotowań do konfliktu z Nazistowskimi Niemcami.

Finlandia obroniła swoją niepodległość zadając kolosalne straty sowietom, czym zaskoczyła niewspółmiernie całą Europę. Traktat moskiewski kończący wojnę zimową, podpisany w marcu 1940 roku, przekazywał stronie Sowieckiej 35 tys. km kwadratowych terytoriów, odsuwając tym granicę fińsko-sowiecką dalej od Leningradu.

Po drugiej wojnie światowej Związek Radziecki wymusił ograniczenia Finlandii w polityce międzynarodowej i militarnej, m.in. zachowanie neutralności wobec ZSRR, stan ten określano mianem finlandyzacji. Był to warunek aby ZSRR nie ingerowało w politykę wewnętrzną Finlandii.

Finlandia i Szwecja złożyły jednocześnie wnioski o akces do NATO 18 maja 2022 roku. Finlandia stała się 31 krajem sojuszu 4 kwietnia 2023 roku. [2] Proces ratyfikacji akcesu Szwecji zatrzymał się w październiku 2022 roku, na drodze stanęły Węgry i Turcja. Turcja uważała, iż Szwecja sprzyja i pobłaża Kurdyjskim organizacjom, cieniem położyła się też głośna sprawa spalenia Koranu w Sztokholmie w 2023 roku. W przypadku Węgier, liczono na wywarcie presji celem wypłaty zamrożonych funduszy unijnych. 27 marca 2023 roku parlament Węgier ratyfikował akces Szwecji, niedługo później – 30 marca – to samo uczynił parlament Turecki. Po ratyfikacji traktatu akcesyjnego przez Węgry, a później decyzję rządu Szwedzkiego, 7 marca 2024 roku Szwecja stała się 32 członkiem NATO. Dołączenie Szwecji do NATO jest zerwaniem z 200 letnią tradycją neutralności tego kraju, który od czasów Napoleońskich nie angażował się w konflikty Europejskie. [3]

Akces do NATO całkowicie zmienia obecną doktrynę bezpieczeństwa Finlandii. Do tej pory kraj ten opierał swoją nienaruszalność granic na podstawie neutralności. Osiągano to poprzez rozwój współpracy z również neutralną Szwecją oraz obowiązkową służbą wojskową utrzymując wysoki procent przeszkolenia wojskowego w populacji. Szok wywołany rosyjską inwazją zmienił percepcje tamtejszych elit, okazało się iż dotychczasowa doktryna nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa kraju. Gwałtownie zwiększyło to poparcie społeczne dla akcesu Finlandii do NATO od 24% w 2021 roku, do 76% w maju 2022 roku. [4]

Potencjały obronne Szwecji i Finlandii

Potencjał militarny Szwecji

W 2024 roku Szwecja wyda ponad 2% PKB na obronność. Według szefa Szwedzkiej dyplomacji Tobiasa Bilstroema, jest to dolna granica wydatków, uważa on również iż „Europejczycy powinni wziąć na siebie większą odpowiedzialność w stosunkach transatlantyckich i budować silną Europę w NATO”. [5] Bilstroem zapewnił również o dalszej pomocy wojskowej, finansowej i politycznej dla walczącej Ukrainy, zwraca również uwagę na wkład Szwecji w zbiorowe bezpieczeństwo sojuszu, który opiera się na zaawansowanych technologiach i innowacjach. Na obronność Szwedzi wydadzą w 2024 roku o 27 mld koron więcej niż w 2023 roku, oznacza to wzrost nakładów na obronę narodową o 28%. Premier Szwecji Ulf Kristersson poinformował o możliwości wysłania Szwedzkiego batalionu na Łotwę, aby wzmocnić dowodzony przez Kanadę kontyngent wojskowy NATO. Szwedzki przemysł zbrojeniowy produkuje szeroko cenione na arenie międzynarodowej środki przeciwpancerne (m.in. działo bezodrzutowe kal. 84 mm Carl Gustaw – używany przez polskie Wojska Specjalne i amerykańskich rangersów, AT-4 – również używany przez polskie Wojska Specjalne oraz wyrzutnie NLAW). Carl Gustaw był pierwszą bronią przeciwpancerną, która na Ukrainie zniszczyła rosyjski czołg T-90M. Warto wspomnieć o sukcesie eksportowym Szwedzkich samolotów wielozadaniowych Gripen, produkowanych przez koncern Saab.

Współpraca obronna z USA opiera się na podpisanej w grudniu 2023 roku dwustronnej umowie obronnej DCA, na mocy której Szwecja udostępniła wojskom amerykańskim 17 baz wojskowych, portów i lotnisk. [6] Ważnym atutem Szwecji jest też jej marynarka, składająca się z siedmiu korwet – z których pięć to jednostki klasy Visby o obniżonej wykrywalności. Po modernizacji mają one zyskać też brytyjskie pociski przeciwlotnicze CAMM. Szwedzka marynarka dysponuje również 8 niszczycielami, 13 patrolowcami, 165 łodziami szturmowymi CB90 oraz okrętem rozpoznania sygnałowego. [7] Sporą zaletą Szwedzkiej marynarki są cztery okręty podwodne przystosowane do operowania na płytkich wodach Bałtyku. Piąty okręt jest rozbrojony i pozostaje w gotowości sprzętowej.

Co ciekawe, Szwecja jest krajem dysponującym największą liczbą wysp na świecie, to sprawia iż linia brzegowa jest kluczowa w doktrynie użycia marynarki wojennej umożliwiając sprawne ukrywanie niewielkich okrętów, oraz jest powodem budowania ich w technologii o obniżonej wykrywalności.

Podstawą siły uderzeniowej Szwedzkiego lotnictwa jest prawie 100 myśliwców JAS Gripen w wersji C i D, a kolejnych 60 w nowszej wersji E jest zakontraktowanych. Mają one zastąpić ówczesne maszyny. JAS 39E Gripen są większe od poprzednich wersji Gripena, o masie startowej zbliżonej do F-16, mają też przenosić więcej uzbrojenia. 2 listopada 2023 roku podpisano umowę na dostarczenie pocisków AIM-120C-8 powietrze-powietrze o zasięgu 160km, w lipcu ubiegłego roku Departament Stanu wyraził zgodę na sprzedaż 250 takich rakiet za 650 mln dolarów. Mają je przenosić Gripeny. Lotnictwo śmigłowcowe składa się z 20 lekkich śmigłowców wielozadaniowych AW109, 18 transportowych NH90 oraz 15 Black Hawków. Szwecja posiada również dwa samoloty wczesnego ostrzegania Saab 340, 5 samolotów transportowych Hercules i latającą cysternę. [8]

Potencjał armii lądowej jest podobnie jak Finlandii – ograniczony z powodu niewielkich zasobów demograficznych. Licząca 10 mln mieszkańców Szwecja posiada armię lądową złożoną z 14,7 tys. żołnierzy zawodowych, 11 tys. rezerwistów i 20 tys. żołnierzy obrony terytorialnej. [9] W 2018 roku w Szwecji został przywrócony pobór, więc w razie wojny kraj może liczyć na zaangażowanie koniecznych rezerw. Żołnierze armii lądowej mogą liczyć na nowoczesne wyposażenie w postaci 100 czołgów (lokalna wersja Leoparda 2A5 – Stridsvagn 122, niedługo pojazdy te mają być zmodernizowane do wersji 123A odpowiadające niemieckiemu Leopardowi 2A8), 260 dział (w tym samobieżne armato-haubice Archer). [10] Z myślą o tej armato-haubicy Szwedzi wraz z Amerykanami opracowali słynny pocisk M982 Excalibur zdolny razić cele oddalone o 50km, a choćby według niektórych źródeł o 70km. [11] Wraz z radarami kontr-bateryjnymi, rodzi to poważne zagrożenie dla artylerii potencjalnego przeciwnika. Szwedzi dysponują również ponad tysiącem pojazdów opancerzonych (w tym bojowe wozy piechoty Stridsfordon 90 – Strf 9040). [12] Szwedzka obrona przeciwlotnicza opiera się o 16 systemów RBS 98 oraz 4 baterie (12 wyrzutni) systemu Patriot. Większość sprzętu na wyposażeniu Szwedzkiej armii jest produktem rodzimej zbrojeniówki.

Szwecja dołączyła do Czeskiej inicjatywy amunicyjnej, której celem jest dostarczenie 800 000 pocisków kal. 155mm i 122mm walczącej Ukrainie. Inicjatywa została zapowiedziana na Monachijskiej Konferencji Bezpieczeństwa przez prezydenta Petra Pavela. Na ten moment Finlandia wraz z kilkunastoma innymi krajami rozważa dołączenie do tej inicjatywy. [13] Celem samej inicjatywy jest pozyskanie NATOwskiej ale też poradzieckiej amunicji wśród państw sojuszu ale też tych poza, użytkujących tą samą amunicję.

Potencjał militarny Finlandii

Mimo ograniczonej bazy demograficznej, (Finlandię zamieszkuje jedynie 5,5 mln ludzi) fińska armia jest postrzegana jako jedna z największych w Europie. w tej chwili wydaje na zbrojenia ponad 2% PKB. Poprzez obowiązkowy system przeszkoleń wojskowych, kraj ten jest w stanie wystawić armię złożoną z 24 tys. zawodowych żołnierzy oraz 900 tys. poborowych, na czas wojny będąc w stanie zmobilizować 270 tys. żołnierzy rezerwy. Dysponuje 237 czołgami (z czego 100 to niemieckie Leopardy 2A6 a 137 to Leopardy 2A4 różnych wersji), 212 bojowymi wozami piechoty zmodernizowanymi BMP-2D oraz CV9030 Fin, a także ok. 1100 pozostałych pojazdów opancerzonych. [14] Posiada również rozbudowany system obrony wybrzeża oraz niewielką płytkowodną flotę. Na fińską flotę składają się: 4 okręty dowodzenia, 4 okręty rakietowe typu Rauma i 4 typu Hamina, 5 stawiaczy min oraz 16 trałowców. W ostatnich latach Finlandia dokonuje zakupów licznego uzbrojenia z m.in. Izraela, USA i Korei Południowej. Siły powietrzne dysponują 61 amerykańskimi myśliwcami F/A-18 Hornet, które w najbliższych latach mają zostać wycofane i zastąpione amerykańskimi samolotami 5 generacji F-35 Lightning II. Umowa na zakup 64 samolotów F-35 z wyposażeniem będzie kosztować Finlandię 8,4 mld euro.

Finlandia wprowadza także izraelski kontr-bateryjny system radarowy ELTA. [15] Fińskiego nieba strzeże Norwesko-Amerykański system NASAM 2, dodatkowo Finlandia szczyci się rozbudowanymi siłami artyleryjskimi składającymi się łącznie z 1500 dział i wyrzutni rakietowych bliskiego i dalekiego zasięgu.

Fińska doktryna obrony totalnej charakteryzuje się zaangażowaniem każdego sektora publicznego w wysiłek obronny. [16] W świetle ostatnich deklaracji przedstawicieli Fińskich sił zbrojnych, wojska lądowe mają być w stanie wejść do akcji w ciągu kilkunastu godzin po inwazji. Siły te jednak dysponują niewielkim potencjałem pancernym, który może się okazać nie wystarczający do odparcia Rosyjskiej inwazji. Dotychczasowa strategia obronna zakładała umożliwienie wejście na terytorium Finlandii najeźdźcy, a obronę ustanowić o najważniejsze punkty strategiczne wraz z głównymi miastami. Nacisk pokładano na zadanie atakującym wojskom jak największych strat, używając zasadzek oraz lokalnych kontr-utrudzeń, unikając tym walki na wyniszczenie. W pierwszej fazie wojny podczas marszu Rosjan w głąb Finlandii, mniejsze ale bardziej zmotywowane i lepiej wyszkolone siły fińskie atakowałyby wydłużające się rosyjskie linie zaopatrzenia.

Rola Bałtyku w doktrynie obronnej NATO

Dzięki akcesji Finlandii i Szwecji do sojuszu, morze bałtyckie stało się geograficznie wewnętrznym akwenem NATO. Rosja została ograniczona do Kronsztadu i Królewca, który w ostatnich latach został silnie zmilitaryzowany oraz jest bazą rosyjskiej floty bałtyckiej. Należące do Finlandii wyspy Alandzkie są warte zmilitaryzowania w kontekście obecności sojuszu na Bałtyku. Jednak Rosjanie podnoszą jako kontrargument konwencję Alandzką z 1921 roku, na łamach której Finlandia zobowiązała się do niemilitaryzowania wysp. [17] Na przeszkodzie wypowiedzenia tej umowy stoi również m.in. traktat NATO – Rosja. Niemniej jednak, kontrola sojuszu nad Zatoką Fińską może umożliwić zamknięcie floty rosyjskiej w portach. Strategiczną rolę pełni też wyspa Gotlandia, która może się stać przedłużeniem linii zaopatrzenia zmierzających do państw Bałtyckich w razie zamknięcia przesmyku Suwalskiego.

Zagrożenia i szanse z akcesu Szwecji do NATO

Wartościowym dodatkiem do sojuszu dzięki akcesji Szwecji jest ważna strategicznie wyspa Gotlandia. John Deni z Instytutu Studiów Wojennych US Army zwraca uwagę iż Kreml zwiększa swoją siłę w flocie okrętów podwodnych na Bałtyku, mimo redukcji rosyjskiej floty bałtyckiej na rzecz floty czarnomorskiej, siły rosyjskie ciągle górują siłą ognia i zasięgiem nad siłami NATO, choćby po uwzględnieniu Szwecji. Dlatego według amerykańskiego eksperta nazywanie Bałtyku „wodami NATO” jest mocno na wyrost. [18] Słabym ogniwem w doktrynie obronnej państw Bałtyckich jest 65-kilometrowy przesmyk Suwalski, którego zamknięcie może przeciąć szlaki komunikacyjne i logistyczne łączące państwa NATO Europy środkowej i zachodniej z państwami Bałtyckimi. Obecność Szwecji w NATO zwiększa bezpieczeństwo morskie sojuszu i umożliwia utworzenie morskich linii komunikacyjnych wraz z bazą zaopatrzeniową na strategicznie położonej wyspie Gotlandii. W ostatnich latach na strategicznie położonej wyspie Szwecja odtworzyła pułk wojsk lądowych. Według niemieckiego ministra obrony – Borisa Pistoriusa, centralną rolę dla NATO odgrywa port w Rostocku – powstaje tam portowe centrum logistyczne tzw. NATO deployment hub, to stamtąd, w razie rosyjskiego najazdu, ma płynąć sprzęt i zaopatrzenie do państw Europy Środkowo-Wschodniej. [19] Baza w Rostocku uczestniczy również w ćwiczeniach NATOwskich Steadfast Defender.

Zagrożenia i szanse wynikające z akcesu Finlandii do NATO

Proces ratyfikacji akcesji Finlandii do NATO można określić jako najszybszy w historii. W jego wyniku wschodnia flanka NATO powiększyła się o 1340 km fińskiej granicy z Rosją. Po rosyjskim najeździe na Ukrainę, Finlandia rozpoczęła budowę testowej części sieci ogrodzeń i patroli na granicy z Rosją. Reakcja Rosji na akces Finlandii do NATO była zasadnicza, zapowiedziano rozbudowę sił w północnych okręgach wojskowych oraz powstanie nowych okręgów wojskowych w północnej części Rosji. [20] Mimo posiadania znacznych rezerw przeszkolonej ludności, niewielka fińska armia może nie być w stanie do odparcia agresji short notice. W razie ataku Finlandia będzie potrzebowała wsparcia materiałowego, oraz wzmocnienia swoich sił przez sojuszników. Priorytetem jest więc kwestia budowy magazynów (prepostitioned equipment). Najbliższy w tej chwili znajduje się w norweskim Trondheim. Gdyby jednak z niego właśnie miały być przeprowadzane dostawy sprzętu, znaczna odległość – 1000km wydłuża czas otrzymania wsparcia który podczas najazdu jest kluczowy.

Podsumowanie

Dzięki akcesji Finlandii i Szwecji do NATO wypełniono próżnię strategiczną. w tej chwili wszystkie 5 państw Skandynawskich znajduje się w Sojuszu północnoatlantyckim. [21] Sama sytuacja strategiczna rodzi zarówno zagrożenia jak i szanse.

Wyzwaniem dla polskiej dyplomacji i strategii obronnej będzie niedopuszczenie do segmentacji bezpieczeństwa w podzieleniu na flankę północną (np. której bezpieczeństwem tradycyjnie zainteresowane są takie państwa jak Niemcy, Wielka Brytania i Holandia), wschodnią i bałkańską oraz przesunięcie punktu ciężkości obrony na północ. Wejście Finlandii i Szwecji zwiększa potencjał militarny NATO, jednak stanowi poważne wyzwanie związane z koniecznością opracowania nowej, spójnej doktryny obrony wschodniej flanki, wraz z północną flanką nie segmentując tym samym bezpieczeństwa. Działaniom tym powinna towarzyszyć dalsza rozbudowa potencjałów wojskowych tych krajów.

Zagrożeniem dla ogólnej struktury bezpieczeństwa jest też tzw. formuła nordycka – na łamach której Szwecja i Finlandia nie zgadzają się na budowę NATOwskiej infrastruktury oraz dyslokowanie sił sojuszu na ich terytorium. jeżeli nie odejdzie się od tej doktryny, Bałtyk nie stanie się w pełni wewnętrznym akwenem sojuszu a kraje Bałtyckie nie uzyskają głębi strategicznej. Jednak ostatnia umowa Szwedzko-Amerykańska na udostępnienie baz i portów ustanawia pozytywny precedens. [22] Wejście Finlandii i Szwecji do NATO to znaczący krok naprzód w kierunku zwiększenia architektury bezpieczeństwa wschodniej flanki NATO oraz projekcji siły, jednak niesie ze sobą również wymagania i zagrożenia nad którymi sojusz musi pracować.

Bibliografia: