Europa stoi na progu potencjalnie największej katastrofy dyplomatycznej od zakończenia zimnej wojny, gdy Donald Trump i Władimir Putin przygotowują się do historycznego spotkania na Alasce, które może fundamentalnie zmienić układ geopolityczny w regionie kosztem polskich oraz ukraińskich interesów narodowych. Planowane na piętnasty sierpnia negocjacje między przywódcami dwóch supermocarstw budza coraz większe obawy wśród ekspertów międzynarodowych, którzy ostrzegają, iż porozumienie zawarte ponad głowami europejskich sojuszników może mieć katastrofalne konsekwencje dla bezpieczeństwa całego regionu Europy Środkowej i Wschodniej.
Fot. Warszawa w Pigułce
Profesor Roman Kuźniar, jeden z najpoważniejszych polskich ekspertów od spraw międzynarodowych w rozmowie z Onetem, nie kryje swojego niepokoju wobec zbliżających się rokowań, przewidując, iż mogą one zakończyć się spektakularnym fiaskiem, które na lata wpłynie na postrzeganie współczesnej dyplomacji. Szczególnie niepokojące dla Polski jest to, iż alaskijskie negocjacje realizowane są w atmosferze rosnącego sprzeciwu ze strony najważniejszych państw europejskich, które kategorycznie odrzucają rosyjskie propozycje pokojowe i przygotowały własną kontrpropozycję mającą na celu ochronę ukraińskiej integralności terytorialnej.
Rosyjski plan pokojowy, który Putin przedstawił podczas spotkania z wysłannikiem Białego Domu Stevem Witkoffem, przewiduje zawieszenie broni w Ukrainie w zamian za przekazanie Rosji kontroli nad całym obwodem donieckim. Ta propozycja została natychmiast odrzucona przez koalicję państw europejskich, w tym Wielką Brytanię, Francję, Niemcy oraz samą Ukrainę, które w mijającym tygodniu wypracowały wspólną odpowiedź na rosyjskie żądania. Europejska jedność w odrzuceniu rosyjskich warunków pokazuje głębokość podziałów między amerykańskim a europejskim podejściem do rozwiązania konfliktu ukraińskiego.
Fundamentalny problem z rosyjską propozycją polega na tym, iż faktycznie legitymizowałaby ona wszystkie terytorialne zdobycze poczynione przez Moskwę drogą agresji militarnej, co stanowiłoby niebezpieczny precedens zachęcający do podobnych działań w przyszłości. Dla Polski, kraju który wielokrotnie w swojej historii padł ofiarą wielkomocarstwowych porozumień zawieranych kosztem mniejszych narodów, perspektywa amerykańsko-rosyjskiej ugody osiągniętej bez udziału europejskich partnerów budzi najgorsze skojarzenia historyczne. Pakt Ribbentrop-Mołotow oraz inne przykłady podziałów Europy dokonywanych przez zewnętrzne mocarstwa pozostają żywymi w polskiej pamięci historycznej jako ostrzeżenie przed konsekwencjami takiej dyplomacji.
Europejska kontrpropozycja, wypracowana przez najważniejsze stolice kontynentu we współpracy z Kijowem, najprawdopodobniej zakłada zachowanie pełnej integralności terytorialnej Ukrainy oraz mechanizmy międzynarodowych gwarancji bezpieczeństwa, które miałyby zapobiec przyszłym rosyjskim agresji. Jednak Trump i Putin, jak dotąd, nie wykazują skłonności do zmiany swoich planów negocjacyjnych, co sugeruje, iż alaskijskie rozmowy mogą przebiegać według scenariusza całkowicie ignorującego europejskie postulaty oraz interesy.
Szczególnie niepokojącym aspektem nadchodzących negocjacji jest niepewność dotycząca uczestnictwa prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego w rozmowach. Możliwość, iż decyzje dotyczące przyszłości Ukrainy będą podejmowane bez obecności ukraińskiego przywódcy, przypomina najgorsze praktyki dyplomacji XX wieku, gdy losy mniejszych narodów były rozstrzygane przez wielkie mocarstwa bez konsultacji z zainteresowanymi stronami. Dla Ukrainy, która przez ponad trzy lata walczy o swoją niepodległość oraz integralność terytorialną, perspektywa wykluczenia z kluczowych negocjacji dotyczących jej przyszłości byłaby nie tylko upokarzająca, ale również prawnie problematyczna z punktu widzenia prawa międzynarodowego.
Geopolityczne konsekwencje potencjalnego porozumienia Trump-Putin mogą sięgać znacznie dalej niż sam konflikt ukraiński, wpływając na całą architekturę bezpieczeństwa europejskiego oraz transatlantycką solidarność sojuszniczą. jeżeli Stany Zjednoczone zdecydują się na zawarcie porozumienia z Rosją bez konsultacji z europejskimi sojusznikami, może to oznaczać rozpoczęcie nowej ery w amerykańskiej polityce zagranicznej, charakteryzującej się unilateralizmem oraz lekceważeniem opinii tradycyjnych partnerów. Taka zmiana mogłaby doprowadzić do fundamentalnego osłabienia NATO oraz innych struktur transatlantyckich, które przez dziesięciolecia stanowiły fundament bezpieczeństwa europejskiego.
Dla Polski, która swoje bezpieczeństwo opiera przede wszystkim na amerykskich gwarancjach oraz jedności atlantyckiej, perspektywa amerykańsko-rosyjskiego porozumienia zawartego kosztem europejskich interesów oznaczałaby konieczność fundamentalnej rewizji strategii bezpieczeństwa narodowego. Warszawa mogłaby zostać zmuszona do poszukiwania alternatywnych form gwarancji bezpieczeństwa, być może w ramach bardziej zintegrowanej europejskiej obrony lub poprzez wzmocnienie dwustronnych sojuszy z krajami regionu. Jednak wszystkie te opcje byłyby znacznie mniej niezawodne niż dotychczasowe amerykańskie gwarancje bezpieczeństwa.
Ekonomiczne implikacje alaskijskiego spotkania mogą być równie dotkliwe dla Polski, która w ostatnich latach poniosła ogromne koszty związane z pomocą dla Ukrainy oraz przyjęciem milionów ukraińskich uchodźców. jeżeli konflikt zostanie zakończony w sposób, który nie gwarantuje ukraińskiej niepodległości oraz stabilności, Polska może zostać obciążona długoterminowymi kosztami opieki nad ukraińską diasporą bez perspektywy odzyskania zainwestowanych środków poprzez współpracę z odbudowaną Ukrainą. Dodatkowo, porozumienie sankcjonujące rosyjskie zdobycze terytorialne mogłoby prowadzić do stopniowego znoszenia sankcji przeciwko Rosji, co osłabiłoby ekonomiczne podstawy zachodniego nacisku na Moskwę.
Wewnętrzne konsekwencje polityczne dla Polski mogą być równie problematyczne, szczególnie w kontekście wiarygodności obecnej strategii rządowej opartej na bliskim sojuszu z Ukrainą oraz zdecydowanym oporze wobec rosyjskich żądań. jeżeli amerykańsko-rosyjskie porozumienie faktycznie dojdzie do skutku, może to prowadzić do kwestionowania kompetencji polskich władz w zakresie polityki zagranicznej oraz do politycznego wykorzystania tej sytuacji przez opozycję. Rząd Tuska, który konsekwentnie opowiadał się za wsparciem Ukrainy oraz przeciwstawianiem się rosyjskiej agresji, mógłby zostać oskarżony o błędną ocenę międzynarodowej sytuacji oraz o niewłaściwe zarządzanie polskimi interesami narodowymi.
Dyplomatyczne reperkusje alaskijskiego spotkania mogą również wpłynąć na pozycję Polski w strukturach europejskich, gdzie Warszawa tradycyjnie odgrywa rolę rzecznika interesów Europy Środkowej oraz obrońcy suwerenności mniejszych narodów. jeżeli Polska zostanie zmuszona do zaakceptowania porozumienia narzuconego przez wielkie mocarstwa, może to osłabić jej wiarygodność jako lidera regionalnego oraz ograniczyć jej wpływ na europejskie procesy decyzyjne. Inne kraje regionu mogą zacząć kwestionować zdolność Polski do obrony wspólnych interesów oraz poszukiwać alternatywnych form współpracy regionalnej.
Społeczne nastoje w Polsce mogą również ulec pogorszeniu w przypadku, gdy alaskijskie negocjacje doprowadzą do porozumienia postrzeganego jako zdrada ukraińskich interesów oraz wartości demokratycznych. Polskie społeczeństwo przez ostatnie lata wykazywało niezwykłą solidarność z Ukrainą, przyjmując miliony uchodźców oraz wspierając ukraińską walkę o niepodległość. jeżeli te wysiłki zostaną zaprzepaszczone przez wielkomocarstwowe porozumienie, może to prowadzić do rozczarowania oraz cynizmu wobec międzynarodowej polityki, a także do kwestionowania sensu dalszego angażowania się w sprawy międzynarodowe.
Strategiczne opcje pozostające do dyspozycji Polski w obliczu potencjalnej katastrofy dyplomatycznej są ograniczone, ale wymagają szybkiego oraz zdecydowanego działania. Warszawa mogłaby próbować koordynować europejską odpowiedź na amerykańsko-rosyjskie porozumienie, mobilizując sojuszników do wspólnego oporu wobec rozwiązań narzucanych z zewnątrz. Dodatkowo, Polska mogłaby rozważyć wzmocnienie dwustronnych relacji z Ukrainą oraz innymi krajami regionu, tworząc alternatywne struktury współpracy, które mogłyby częściowo zrekompensować osłabienie więzi transatlantyckich.
Międzynarodowe precedensy historyczne pokazują, iż porozumienia zawierane przez wielkie mocarstwa kosztem mniejszych narodów rzadko prowadzą do trwałego pokoju oraz stabilności. Przykłady takie jak Monachium 1938, Jałta 1945 czy różne podziały terytorialne dokonywane w XIX oraz XX wieku pokazują, iż tego typu ugody często stanowią jedynie tymczasowe rozwiązania, które w długiej perspektywie prowadzą do jeszcze poważniejszych konfliktów. W przypadku alaskijskiego porozumienia, sankcionowanie rosyjskich zdobyczy terytorialnych może zachęcić Moskwę do dalszych ekspansjonistycznych działań oraz może stać się precedensem dla innych autorytarnych reżimów dążących do zmiany granic drogą siły.
Przygotowania do najgorszego scenariusza powinny obejmować nie tylko dyplomatyczne działania zaradcze, ale również praktyczne kroki mające na celu wzmocnienie polskiego bezpieczeństwa oraz odporności na potencjalne zagrożenia wynikające z nowego układu geopolitycznego. Może to obejmować przyspieszenie modernizacji sił zbrojnych, dywersyfikację źródeł gwarancji bezpieczeństwa oraz wzmocnienie krajowych zdolności obronnych. Dodatkowo, Polska powinna przygotować się na możliwość długotrwałego kryzysu migracyjnego oraz humanitarnego związanego z dalszą destabilizacją w regionie.
Ostateczna ocena alaskijskiego spotkania będzie zależała od konkretnych ustaleń osiągniętych przez Trump a oraz Putina, ale już sam fakt, iż takie negocjacje realizowane są bez pełnego udziału europejskich sojuszników, sygnalizuje potencjalnie niebezpieczny zwrot w międzynarodowej dyplomacji. Dla Polski, kraju który doświadczył dramatycznych konsekwencji wielkomocarstwowych porozumień w przeszłości, czujność oraz przygotowanie na różne scenariusze rozwoju wydarzeń jest nie tylko wskazane, ale wręcz konieczne dla zachowania narodowych interesów oraz bezpieczeństwa.
